Bijelo Polje, Manastir Nikoljac, Crkva Sv. Nikole, arhitektura i freske, anonim (XVI v.). O nastanku Manastira nema podataka, iako se često pominje u XVI i XVII v. Manastirska crkva je u osnovi trobrodna bazilika sa polukružnom apsidom na istoku i kupolom bez kubičnog postolja. Poslije građevinske obnove, s početka XVI v., u crkvi je postavljena nova drvena noseća oltarska pregrada sa ikonama. Na pregradama bočnih brodova crkve nema ikona. Od ikona sa pregrade koja zatvara središnji, centralni brod, tri iz tog vremena i danas stoje u prijestonom pojasu. To su Krštenje, Bogorodica Odigitrija i Deizisni Hrist Pantokrator. Većim dijelom ikone su kasnije preslikavane, što srećom nije urađeno na inkarnatima Bogorodice i figuri Hrista iz Krštenja. U spoju pravoslavne ikonografije i zapadnih poznogotičkih i renesansnih elemenata stila, sve tri ikone predstavljaju zrelo ostvarenje školovanog slikara. Nepoznati ikonopisac sa drugim slikarima učestvovao je u živopisanju trobrodne manastirske crkve u Nikoljcu. Nakon građevinske obnove, zidovi crkve ukrašeni su freskama. One su danas sačuvane u čitavoj crkvi, osim u zoni stojećih figura u prostoru đakonikona i južnog dijela apsidalne konhe. Veličina crkve omogućila je slikanje velikog broja ciklusa i oko 150 svetiteljskih likova. Spolja, na zapadnom zidu, naslikana su dva sveta ratnika na konjiima, dva nepoznata svetitelja i uz vrata dva arhanđela. U lineti poviše vrata slikano je poprsje Sv. Nikole. U drugoj zoni su scene Iscjeljenje raslabljenog, Hrist i Samarjanka, Iscjeljenje slijepog i Parabola o ubogom Lazaru i bogatašu. U trećoj zoni su parabole Svadba carevića i Milostivi Samarjanin, a u samom vrhu predstavljen je Deizis. U centralnom brodu na zapadnom zidu u prvoj zoni prikazani su likovi Sv. vrači – Kozme i Damjana, Konstantin i Jelena, a iznad njih je naslikano Uspenje Bogorodičino. U zapadnom traveju u prolazu za južni brod u drugoj zoni prikazani su Kozma Melod i Simeon Stolpnik, a u prolazu za sjeverni brod Stefan Dečanski, Jovan Damaskin i Danilo Stolpnik. Na luku koji omeđuje zapadni travej od potkupolnog prostora ređaju se jedan iznad drugog apostoli Petar, Mina, proroci Ilija, Samuilo, Jezikilj, Aron, Hristos Emanuilo (u tjemenu), proroci Mojsije, Sofonije, Amos i Jelisej, Viktor i apostol Pavle. Na luku između potkupolnog i oltarskog prostora prikazani su jedan iznad drugog nepoznati svetitelj, prorok Gedeon, nepoznati prorok, Solomon, Hristos anđeo Velikog savjeta (u tjemenu), prorok David, dva nepoznata proroka i Naum. U oltaru na sjevernom zidu, uz prolaz u proskomidiju, slikani su Spiridon i Vizija Petra Aleksandrijskog, u oltarskoj apsidi arhijereji Petar Aleksandrijski, Grigorije Bogoslov, Jovan Zlatousti, uz prozor dva anđela, iznad Agneca, Vasilije Veliki, Jovan Milostivi i Kiril Filozof. Na zapadnom zidu prikazani su arhiđakon Stefan i četiri medaljona. U apsidi iznad arhijereja prikazano je Pričešće apostola, a iznad Bogorodica Šira od nebesa. U gornjem dijelu istočnog zida smještene su Blagovijesti i Silazak Sv. duha. Na južnom zidu u trećoj zoni centralnog oltarskog prostora ređaju se scene iz ciklusa Stradanja Hristovog. U tjemenu oltarskog svoda je Vaznesenje Hristovo. U četvrtoj zoni na južnom zidu poređane su scene iz ciklusa Velikih praznika. Na svodu zapadnog traveja smještena je scena Preobraženje. Na pandatifima su prikazani jevanđelisti, a uz njih Keramion i Mandalion. U tamburu kupole su anđeli, a na kaloti Starac Danima. U južnom brodu, u prvoj zoni, na sjevernom zidu predstavljeni su Sv. Petka, Simeon Mirotočivi, Akakije i drugi svetitelji. Na zapadnom dijelu sjevernog i južnog zida ilustrovan je Strašni sud. U gornjoj zoni istočnog zida južnog broda prikazane su scene iz života i čuda Sv. Nikole. U sjevernom brodu, u prvoj zoni južnog zida, slikani su arhiđakon Stefan, nepoznat stolpnik, iznad su u medaljonima Srđ i Vakh, Julita i Kirik i Sava Jerusalimski. Na istočnom zidu je scena Hrist u grobu, a na zapadnom je prikazan drugi dio Strašnog suda. Na sredini sjevernog zida i svodu ilustrovan je ciklus Sv. Đorđa. Na zapadnom dijelu južnog zida smještene su scene iz života Jovana Preteče, scene propovijedi, susret sa Hristom i Hrist koji čisti žito od pljeve. Na južnom zidu je nepoznata scena i Gostoljublje Avramovo, a na istočnom Rođenje Bogorodice, na svodu istočnog dijela broda smještena je scena Molitva vo grobe plotski, a niže, na sjevernom zidu, kompozicije Hrist se javlja na Triverijadskom moru i nepoznata scena. Ornamentalni motivi najčešće su floralni, dekorativni i maštovito koncipirani. Osim palmeta, prisutne su volute, loze ili vijugave tanke grane u prepletu sa stilizovanim lišćem, sitnim cvjetovima i krupnim polulistovima. Gotički motiv groteske pokriva konzolu zapadnog potpornog luka u južnom brodu, što se ponovilo i na konzoli stuba sjevernog broda. Rascvjetali krstovi srijeću se u doprozornicima oltarskog prozora, a krstovi s kriptogramima slikani su na zidnim površinama pročeljnog zida. Ciklusi su opširno ilustrovani i oslonjeni na jevanđeoske tekstove sa uplivima inspirisanim apokrifnom literaturom. U ovoj bazilici našli su svoje mjesto sljedeći ciklusi: Veliki praznici, Hristova stradanja (18 scena), Sv. Nikola (10 scena), Vo grobe plotski ( 4 kompozicije), Hristova posmrtna javljanja (3 razdvojene scene), Propovijedi i krštavanja Sv. Jovana Preteče (7 propovijedi i 2 krštenja), Propovijedi narodu, sveštenicima, farisejima, sadukejima, levitima i ciklus Sv. Đorđe (12 scena). Obimni i tematski složeni zadatak živopisanja crkve izvela je višečlana ekipa slikara. Djelove živopisa koji su urađeni u duhu pozne gotike s primjesama renesanse uradio je slikar školovan u nekom od primorskih centara. To su freske u polukaloti apside, gdje je prikazana Bogorodica Oranta na prestolu, zatim figura Hrista Pantrokatora i Sv. Save. Isti majstor je uradio i tri navedene prijestone ikone, a koje ga otkrivaju prevashodno kao ikonopisca. Uz njega radi mlađi slikar koji preuzima niz pojedinosti od učitelja, ali radi nespretnije. Najveći dio fresaka u svodovima i kupoli, zapadnim djelovima centralnog broda i u sjevernom brodu izvela je grupa freskopisaca, koja se češće oslanjala na tradicionalna rješenja. Imena slikara nijesu poznata. Sudeći po karakterističnim elementima, grupa slikara koji su označeni kao tradicionalniji živopisala je Crkvu Sv. Nikole u Trijebnju (BiH), izgrađenu 1533–1534, kada je i živopisana. Najnovija proučavanja fresaka i ikona u Nikoljcu daju za pravo da su one nastale tridesetih godina XVI v. Nikolj-pazar bio je centar – kulturno žarište, važan rasadnik pisara, iluminatora i slikara tokom prve polovine XVI v. Crkva u Nikoljcu ima 140 ikona, nastalih u dugom periodu od XVI do kraja XIX v. Na nekima su otkriveni potpisi zografa, a neke su pouzdano atribuirane. Zbirka je profesionalno inventarisana i upotpunjena 1989, kada je registrovano 111 pojedinačnih ikona. Zbirci treba priključiti grafičke listove – desetak primjeraka. Uz one na ikonostasu, ikone se danas u Nikoljcu čuvaju u oltaru i u sanducima. Uglavnom su rađene tehnikom tempere na dasci, rad su domaćih majstora, izuzev nekih koje su ruskog porijekla.