Ostaci trikonhosa na Topolici, Bar
Bar, trikonhos, arhitektura, anonim (V–XI v.). Trikonhalna crkva nalazi se na lokalitetu Topolica, u blizini barske luke. O njenom podizanju nijesu sačuvani arhivski izvori. Crkva je jednobrodna, orijentisana dužom stranom u pravcu istok – zapad. Sa njene istočne, južne i sjeverne strane su tri konhe, polukružne iznutra i spolja. Sa južne i sjeverne strane narteksa su pravougaone prostorije, koje su, vjerovatno, imale funkciju pastoforija. Sa zapadne strane crkve dozidan je egzonarteks, flankiran sa dvije prostorije. Zidovi crkve, očuvani do visine do 1 m, zidani su od lomljenog kamena i opeke, utopljenih u krečni malter. Po dvije kontrafore ojačavaju sve tri konhe sa spoljašnjih strana. U sjevernoj apsidi trikohnosa pronađena je zasvedena grobnica, koja odgovara vremenu nastanka crkve. Pretpostavlja se da je u njoj mogao biti sahranjen ktitor crkve. Još jedna grobnica pronađena je u prostoriji južno od broda crkve, a oko nje više grobova, od kojih su neki bili konstruisani od opeka. Pod crkve bio je pokriven mozaicima. Iako za to nema arheoloških dokaza, smatra se da su fragmenti podnog mozaika preneseni u Crkvu Sv. Teodora u Starom Baru. U crkvi je pronađeno više fragmenata kamene plastike: parapetnih ploča, sa motivima ribe i krsta, veći broj stubaca, kapitela, koji se datuju u period od V do VI v., kao i jedan koji se datuje u VIII v. Trikonhos je sagrađen u V ili VI v., moguće kao memorija koju je podigla značajna ličnost. Potom je, u periodu VIII–IX v., dograđena prostorija sa zvonikom i prostorija sa južne strane. Vjerovatno je u posljednjoj fazi, u periodu X–XI v., dozidan egzonarteks. Ima mišljenja da je u crkvi bilo sjedište prvog barskog episkopa.
Literatura: Đ. Bošković, Stari Bar, Beograd, 1962; O. Velimirović-Žižić, „Bar – Topolica – Crkva sa nekropolom”, Arheološki pregled, 8 (1966), 148–150; J. Kovačević, „Od doseljavanja Slovena do kraja XII vijeka”, Istorija Crne Gore, I, Titograd, 1967; P. Mijović, „Ranohrišćanski spomenici Prevalisa”, Pradavne i davne kulture Crne Gore, Titograd, 1987, 59–94; P. Mijović, „Podni mozaici u Crnoj Gori”, Pradavne i davne kulture Crne Gore, Titograd, 1987, 95–120; S. Gelichi, „Stari Bar. The Archaeological evidence and the settlement during the Ages”, The Archaeology of an abandoned town. The 2005 Project in Stari Bar, Firenze, 2006, 19–32; M. Zagarčanin, „Medieval stoneworks from Stari Bar”, The Archaeology of an abandoned town. The 2005 Project in Stari Bar, Firenze, 2006, 113–132; R. Vujičić, Srednjovjekovna arhitektura i slikarstvo Crne Gore, Podgorica, 2007; M. Zagarčanin, „Bar e suo territorio in epoca romana, tardoantica e bizantina”, Storia di una città. Stari Bar tra antichità ed epocha moderna attraverso le ricerche archaeologiche, eds. S. Gelichi, M. Zagarčanin, Venezia – Firenze, 2013, 27–42.
T. Koprivica