Abramović, Marina, umjetnica performansa (Beograd, 30. XI 1946). Diplomirala je slikarstvo na FLU u Beogradu (1970). Postdiplomske studije završila je na FLU u Zagrebu (1972). Povezujući se sa nezavisnom umjetničkom scenom okupljenom oko SKC-a u Beogradu, slikarstvo zamjenjuje drugim umjetničkim medijima, radeći prvo seriju foto-montaža i zvučnih instalacija, a potom, 1973. na festivalu u Edinburgu, izvodi prvi performans Ritam 10. Ovaj i drugi kultni performansi iz serije Ritmovi (Ritam 2, Ritam 4, Ritam 5, Ritam 0), izvedeni 1973. i 1974, kao i performansi Lips of Thomas, Art Must be Beautiful, Artist Must be Beautiful, te Freeing the Body, Freeing the Memory, Freeing the Voice, izvedeni 1975, predstavljali su vid direktnog, radikalnog, nasilnog intervenisanja na tijelu umjetnice, koje je i subjekat i objekat umjetničkog čina, i „oruđe” i „meta” ekstremnih radnji. Umjetnica je sebe rezala i ubadala noževima i žiletima, bičevala, izlagala vatri, ledu, gubitku vazduha, četkala kosu do krvi, plesala do iznemoglosti, svojevoljno se prepuštala svakovrsnim, i zaštitničkim i nasilničkim, dejstvima posmatrača. Njeni rani „herojski” performansi i njihova etika surovosti korespondirali su sa radikalnim eksperimentima internacionalnih umjetnika u domenu body arta sedamdesetih i predstavljali važnu kontrakulturnu strategiju. Od 1976. do 1988. trajao je period životnog i umjetničkog partnerstva sa njemačkim umjetnikom Ulajem (Frank Uwe Laysiepen). Rani radovi Abramovićeve i Ulaja (poput performansa Relation in Space, 1976; Talking about Similarity, 1976; Relation in Time, 1977; Breathing In – Breathing Out, 1977; Light/Dark, 1977) značili su izvođenje oštrih, bolnih, silovitih, obostrano „nasilničkih” akcija, kojima su se ne samo testirale njihove personalne psihofizičke granice, već se želio zadati bolni udarac rodno definisanim ulogama individua. Kasniji radovi značili su razrezanje kruga samodovoljnosti para i integrisanje trećih tijela u njihov odnos: živih i neživih, ljudskih i neljudskih (npr. Imponderabilia, 1977; Balance Proof, 1977; Three, 1978; Incision, 1978; Kaiserschnitt, 1978). Tokom i nakon zajedničkih putovanja u geografski i kulturno daleke prostore (Indija i Tibet, pustinje Azije, Afrike, Australije) i upoznavanja i usvajanja izvjesnih tehnika tijela kao samorazvojnih praksi, nastali su smireniji, „svetački” performansi, kojima dolazi do otvaranja para za povezivanje sa višim, prefinjenijim energijama unutarnjeg bića i spoljašnje prirode (npr. Nightsea Crossing, 1981–1987; The Lovers – The Great Wall Walk, 1988). Dominantni umjetnički program Abramovićeve Čišćenje kuće (Cleaning the House) je program pročišćenja tijela umjetnika i pokretanja njegove inicijacijske (šamanske) moći i transformacija svijesti posmatrača kao učesnika, kokreatora performativnog čina. Nakon rastanka sa Ulajem i povratka solo karijeri (1988), počinje da konstruiše umjetničke objekte koji su predstavljali direktno povezivanje i energetsko usklađivanje sa drugim prirodnim tijelima (kristala, zmija, voska, drveta, metala) i bili namijenjeni revitalizaciji tijela (umjetnice i posmatrača). U pitanju su Transitory Objects i Power Object, performansi sa živim zmijama Dragon Heads (1990), video-radovi poput Dozing Consciousness (1997), Spirit House (1997), Stromboli (2002), At the Waterfall (2003), te dvanaestodnevni performans The House with the Ocean View (2002). Od 1992. izvodi seriju Biography, kojom uvezuje umjetnost performansa, pozorišta, videa, muzike, opere, fotografije i kojom započinje, ili uspostavlja kao matricu po kojoj realizuje potonje radove, praksu ponovnog izvođenja starih radova (re-performans) i izrade (foto, video) dokumentovanja efemerne umjetnosti performansa, što postaje forma njenog očuvanja, produžavanja u prostoru i vremenu. Radovi poput Cleaning the Mirror I, II, III (1995) donijeli su istovremeno ritualnu i spektakularnu intimizaciju živog tijela sa skeletom, sa tijelom smrti, kao vid suočenja i prihvatanja izvjesnosti sopstvenog kraja, vid Čišćenja kuće. Čuveni multimedijalni rad Balkan Baroque (1997), potom video-instalacija Balkan Erotic Epic (2005), te prožimanje opere, pozorišta i performansa u Life and Death of Marina Abramović (2012) predstavljali su masivne zahvate distanciranja – pragmatičnim ili dramatičnim, ironijskim i parodijskim otklonom – od prošlosti, od porodičnih struktura, od (balkanskih) istorijskih, političkih, kulturnih, identitetskih konstrukata. Serijalom Seven Easy Pieces, izvedenom 2005. u njujorškom „Gugenhajmu”, ponovila je neke od tuđih, kultnih performansa koji pripadaju slavnoj istoriji ove umjetnosti, a 2012. u njujorškom muzeju MoMA izvela je, tokom svoje retrospektivne izložbe, performans The Artist is Present, koji je trajao 75 dana (716 sati) i kome je prisustvovalo oko 850.000 ljudi (oko 1.500 neposredno je učestvovalo). Tokom svoje gotovo 50 godina duge umjetničke karijere, profilisala se u internacionalnu umjetničku zvijezdu i, po mišljenju svjetske kritike, najveću živu umjetnicu performansa, integrišući vremenom u svoju umjetničku praksu različite umjetničke medije i druge sfere kulturnog i socijalnog djelovanja: fotografiju, video, instalaciju, film, operu, pozorište, ples, muziku, arhitekturu, nauku, profesuru, izgradnju umjetničke institucije, jednako uvodeći sebe i svoju umjetnost u polje kulture selebritija i savremenog umjetničkog spektakla. Izlagala je na svim kontinentima, a među posljednjim izložbama su retrospektive „The Cleaner”, prezentovane u Moderna Museet u Stokholmu, Louisiana Museum of Modern Art u Kopenhagenu, Henie Onstad Art Centre, Sanvika u Norveškoj (2017) i Bundeskunsthalle u Bonu (2018). Učestvovala je i na brojnim važnim internacionalnim grupnim izložbama, poput Bijenala u Veneciji (1976. i 1997) i na Dokumentima VI, VII i IX u Kaselu (1977, 1982. i 1992). Ustanovila je neprofitnu organizaciju „Institut Marina Abramović” (MAI) za istraživanje, očuvanje i promovisanje umjetnosti performansa. Među brojnim međunarodnim priznanjima i nagradama dobila je „Zlatnog lava” na 47. Bijenalu u Veneciji, za kompleksni multimedijalni rad Balkan Baroque (1997). Dobitnica je i crnogorske državne nagrade – Trinaestojulske nagrade, za životno djelo (2012).