„Načertanije” i Crna Gora. „Načertanije” je tajni programski dokument nacionalne i državne politike Kneževine Srbije, koji je nastao 1844, a čiji je autor srpski ministar unutrašnjih djela → Ilija Garašanin. Garašaninov spis je naslovljen Program spoljašnje i nacionalne politike Srbije na koncu 1844. godine, a nastao je na osnovu programskog dokumenta koji je napisao Franjo Zah („Plan”), od kojeg se „Načertanije” neznatno razlikuje. „Načertanije” je u uvodnom dijelu definisano kao plan državne politike Srbije, kojim treba izvršiti prisajedinjenje svih okolnih oblasti u kojima živi srpski narod, ali i oblasti na koje Srbija, kao nasljednica Srpskog carstva iz XIV vijeka, ima „istorijsko pravo”. Ovim dokumentom se utvrđuje da bi Kneževini Srbiji trebalo pripojiti: Bugarsku, Bosnu, Hercegovinu, Crnu Goru, Sjevernu Albaniju, Srem, Banat i Bačku. Zbog toga se djelovi „Načertanija” odnose i na tajnu politiku Srbije prema Crnoj Gori. U odjeljku „O sredstvima kojima bi se cjelj srbska postići mogla” navodi se da u sve oblasti koje ulaze u sferu aspiracija Srbije, pa time i u Crnu Goru, treba poslati povjerenike koji će ispitati stanje u ovim oblastima i o tome sačiniti izvještaj. Predviđa se i imenovanje trgovačkog agenta Srbije u Ulcinju, koji bi pored trgovačkih poslova imao zadatak da osnažuje uticaj Srbije u Crnoj Gori. U „Načertaniju” se kaže da Crna Gora za Srbiju ima veliki vojni značaj, koji će posebno dobiti na važnosti kada se počne raditi na prisajedinjenju Bosne i Hercegovine. Zato je preporuka srpskoj vladi da u odnosu prema Crnoj Gori slijedi politiku Rusije, koja crnogorskom mitropolitu daje redovnu godišnju novčanu pomoć. Isplatom godišnje pomoći crnogorskom vladaru, Srbija će za relativno malu novčanu sumu imati prijateljstvo zemlje koja može izvesti na bojno polje najmanje 10.000 vojnika. Preporučuje se da se bez odlaganja počne sa davanjem redovne novčane subvencije Crnoj Gori kako bi se što prije kod Crnogoraca stvorilo uvjerenje da srpska vlada to čini iz prijateljskih namjera, a ne iz interesa.

Literatura: D. Stranjaković, „Kako je postalo Garašaninovo 'Načertanije'”, Spomenik SKA, 91, 1939; R. Ljušić, Knjiga o Načertaniju, Beograd, 1993; V. Vojvodić, U duhu Garašaninovih ideja, Beograd, 1994.

Ž. Andrijašević