Diplomatska služba Demokratske Federativne Jugoslavije / Federativne Narodne Republike Jugoslavije / Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Diplomatska služba socijalističke Jugoslavije počela je da se formira još tokom ratnih godina (→ Crna Gora u Drugom svjetskom ratu), kada je odlukama Drugog zasijedanja AVNOJ-a ustanovljen Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije, izvršni organ revolucionarne vlasti, odnosno ratna vlada narodnooslobodilačkog pokreta. U okviru NKOJ-a imenovani su povjerenici za različite oblasti, koji su predstavljali jednu vrstu ratnih ministarstava, a među njima i povjerenik za spoljne poslove (Josip Smodlaka), koji je formalno postao prvi ministar spoljnih poslova ratne vlade. Sporazumom Tito–Šubašić (16. jun 1944) stvoreni su preduslovi za uključivanje kadrova NKOJ-a u diplomatsku službu. Nakon pritiska na Šubašića, iz diplomatske službe počelo je isključivanje kadrova koji su podržavali politiku Vlade iz Londona. Već tokom juna i jula, sa mjesta ambasadora povučeni su kadrovi iz Vašingtona, Berna, Stokholma i Londona. Pošto predstavnici novih vlasti u svojim redovima nijesu imali adekvatnog diplomatskog kadra, nove diplomate regrutovane su od predstavnika predratnog diplomatskog kadra, uz uslov da nijesu sarađivali sa okupatorom.

Nakon uspostavljanja kontrole nad najznačajnijim diplomatskim predstavništvima u Vašingtonu, Moskvi, Parizu i Londonu, gdje su krajem marta 1945. raspoređeni novi ambasadori, nove vlasti pokrenule su akciju uspostavljanja političke kontrole nad Ministarstvom spoljnih poslova, u kome su dominirali kadrovi starog sistema. U taj proces se uključila Služba državne bezbjednosti, koja je započela detaljnu kontrolu starog diplomatskog kadra. Paralelno sa tim procesom, započeta je akcija popunjavanja diplomatske službe novim kadrom, koji je regrutovan iz redova KPJ. Ograničeni nedostatkom školovanog diplomatskog kadra, nove vlasti su u okviru SMIP-a formirale Diplomatsku školu, koja je funkcionisala od 1946. do 1949. godine. Kroz ovu školu prošlo je 96 budućih diplomata, koji su tokom jednogodišnje obuke usvajali osnovna znanja iz diplomatije. Već 1949. više od polovine diplomatskih predstavnika dolazilo je iz redova KPJ. Od 58 ambasadora, poslanika i konzula, njih 49 su bili članovi KPJ. Snažan partijski uticaj ostvaren je i u samoj diplomatskoj službi. Od 788 diplomatskih kadrova u inostranstvu, njih 456 ili skoro 60% dolazilo je iz redova KPJ, dok je u samom ministarstvu od 694 službenika, njih 377 bilo iz redova Partije. Kako bi još snažnije učvrstili svoje pozicije u diplomatskoj službi, Služba državne bezbjednosti je u okviru SMIP-a 1952. formirala posebno koordinaciono tijelo (Službu za dokumentaciju i istraživanje), koje je kontrolisalo diplomate i druge službenike Ministarstva.

Institucionalni okvir diplomatske službe FNRJ definisao je Ustav iz 1946, kojim je ovaj segment vlasti stavljen pod direktnu kontrolu saveznih organa. Ustavnim rješenjima iz 1946. vođenje spoljne politike Jugoslavije spadalo je u nadležnost Saveznog ministarstva inostranih poslova. Kompletan sistem diplomatske službe nominalno je bio u nadležnosti Narodne skupštine FNRJ, odnosno njenog najvažnijeg tijela – Prezidijuma, koji je imao pravo izbora i opoziva ambasadora i diplomatskih predstavnika u stranim državama. Prezidijum je odluke donosio na osnovu prijedloga Vlade FNRJ, a bio je zadužen i za primanje i opoziv akreditivnih pisama opunomoćenih diplomatskih predstavnika u FNRJ.

Ustavnim promjenama iz 1953. diplomatske aktivnosti ostale su u nadležnosti federalnih vlasti, ali je ključna pozicija u organizaciji diplomatske službe izmještena iz Narodne skupštine, odnosno Prezidijuma. Ukinuta su široka ovlašćenja Prezidijuma Narodne skupštine iz prethodnog ustava, a poslovi iz nadležnosti diplomatije preneseni su na predsjednika Republike i Savezno izvršno vijeće, koji su bili izvršni organi Savezne narodne skupštine FNRJ. Najznačajniju institucionalnu poziciju u dijelu diplomatije imao je predsjednik Republike, koji je istovremeno bio i predsjednik Izvršnog vijeća. Predsjednik je predstavljao državu u međunarodnim odnosima, potvrđivao i ratifikovao međunarodne ugovore, postavljao i opozivao ambasadore i druge diplomatske predstavnike, primao akreditivna pisma diplomatskih predstavnika u Jugoslaviji. Po Ustavu iz 1953. jedina nadležnost SIV-a u segmentu diplomatije bila je ratifikacija međunarodnih ugovora i sporazuma koji nijesu u nadležnosti Skupštine FNRJ. U okviru saveznih, federalnih organa formiran je Državni sekretarijat za inostrane poslove, koji je bio nadležan za sve organizacione segmente spoljne politike. Državnog sekretara za inostrane poslove birao je SIV iz reda svojih članova.

Ustavnim rješenjima iz 1963. uglavnom su potvrđena i dopunjena rješenja iz prethodnog ustava, koji je predviđao isključivu nadležnost federalnih organa za sva pitanja spoljnih poslova. U članu 160 Ustava iz 1963. navedeno je da: „predstavljanje SFRJ, politički, ekonomski i drugi odnosi sa drugim državama i međunarodnim organizacijama, međunarodni ugovori, pitanja rata i mira, pripadaju u isključivu nadležnost federacije”. Kao najznačajniji organ federacije, Skupština SFRJ, odnosno njeno Savezno vijeće, imala je nadležnost ratifikacije međunarodnih ugovora, pretresa svih tema vezanih za spoljnu politiku. Sve ove nadležnosti Savezne skupštine SFRJ bile su u sjenci širokih ovlašćenja koja je Ustav garantovao predsjedniku Republike. Osim načelnog prava da „predstavlja SFRJ u zemlji i inostranstvu”, predsjednik Republike imao je ovlašćenja da postavlja i opoziva sve diplomatske predstavnike, prima akreditivna pisma i izdaje isprave o ratifikaciji međunarodnih ugovora. Savezno izvršno vijeće, odnosno Vlada SFRJ, po ovim ustavnim rješenjima, predlagalo je Skupštini osnovne pravce razvoja spoljne politike i kasnije vodilo računa o njihovoj realizaciji. Za poslove koji su isključivo bili u nadležnosti saveznih organa formirana su posebna tijela za diplomatiju – Savezni sekretarijat za inostrane poslove.

Ustav iz 1974. slijedio je rješenja iz prethodnih ustava koja se odnose na rad diplomatske službe, uz dodatno proširivanje širokih ovlašćenja predsjednika države (Josipa Broza Тita), koji je novim ustavom proglašen za predsjednika SFRJ bez ograničenja mandata. Spoljna politika i dalje je ostala u nadležnosti federalnih organa vlasti, koji su „utvrđivali spoljnu politiku SFRJ i starali se o njenom sprovođenju”. To je podrazumijevalo i sklapanje i ratifikaciju svih međunarodnih obaveza i organizaciju kompletnog diplomatskog aparata. U članu 283 precizirano je da spoljnu politiku utvrđuje Skupština, a da se o njenom sprovođenju brine SIV SFRJ. Najznačajnije tijelo koje je formirano novim ustavnim rješenjima bilo je Predsjedništvo SFRJ, koje su činili po jedan predstavnik svih republika i pokrajina koje su birale republičke skupštine, dok je na njegovom čelu bio Josip Broz Tito kao predsjednik Republike. Predsjedništvo SFRJ predstavljalo je državu u zemlji i inostranstvu, postavljalo je i opozivalo ambasadore, a kroz institucionalno prisustvo predsjednika Republike ovo tijelo formalno je vodilo glavnu riječ u jugoslovenskoj diplomatiji. U duhu decentralizacije, u kome je i napisan Ustav iz 1974, normirana su i neka rješenja koja su i republikama ostavila mogućnost organizovanja neke vrste diplomatske aktivnosti. Tako je u članu 271 republikama i pokrajinama federacije ostavljena mogućnost saradnje sa organima i organizacijama drugih država, ali u okviru utvrđenih spoljnopolitičkih pravaca SFRJ. U ovom članu takođe je predviđena i obaveza obezbjeđivanja saglasnosti republičkih rukovodstava za potpisivanje određenih međunarodnih ugovora. Ova ustavna rješenja biće osnov za definisanje tzv. republičkog ključa u diplomatiji, koji je podrazumijevao srazmjernu zastupljenost svih republika u diplomatskoj službi.

Ustavnim rješenjima iz 1963. i 1974. institucionalizovana je uloga Josipa Broza Tita, koji je od samog formiranja socijalističke Jugoslavije preuzeo ključnu ulogu u najvažnijim diplomatskim aktivnostima. To su mu formalno omogućavale funkcije koje je obavljao, prevashodno funkcija predsjednika Republike, koju je obavljao od januara 1953. godine. Postoji niz svjedočenja aktera tih događaja, u kojima se naglašava presudna uloga Josipa Broza u izboru svih ministara spoljnih poslova, kao i prilikom izbora ambasadora u najvažnijim diplomatskim predstavništvima Jugoslavije u inostranstvu. Bez obzira na zvanične institucionalne okvire, Tito je bio prva ličnost jugoslovenske diplomatije. Po zvaničnim podacima, on je kao predsjednik Republike (1953–1980) imao 159 diplomatskih posjeta u 70 zemalja, u kojima se sastao sa preko 250 šefova diplomatija i predsjednika država, vlada. Ukoliko se u ovu statistiku uključe i njegova diplomatska putovanja kao predsjednika Vlade (1944–1953), Tito je imao 169 diplomatskih posjeta u 92 države.

Institucionalni okvir diplomatske službe socijalističke Jugoslavije upotpunjavalo je i nekoliko savjetodavnih tijela formiranih u različitim institucijama. To su bili: Komisija CK SKJ za međunarodna pitanja, Spoljnopolitički odbor Skupštine SFRJ, Savezni društveni savjet za međunarodne odnose i Komisija Savezne konferencije SSRNJ za međunarodne veze. Među ovim organima, najznačajniji ustavni kapacitet imao je Spoljnopolitički odbor Skupštine, kome je formalno pripadala dužnost kreiranja jugoslovenske vanjske politike. Jedna od osnovnih karakteristika diplomatske službe socijalističke Jugoslavije je snažna politička kontrola od strane vladajuće partije (KPJ/SKJ) i njenih organa. To je naročito bilo izraženo u prvim godinama nakon Drugog svjetskog rata, kada je politička i ideološka kontrola diplomatske službe, uz podršku organa državne bezbjednosti, koordinisana iz najznačajnijih partijskih organa. Za diplomatsku službu bilo je nadležno tzv. Odjeljenje za kadrove u inostranstvu, koje je funkcionisalo u okviru Uprave za kadrove Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije. Uloga ove institucije bila je veoma važna u prvim godinama u kojima je Partija pokušavala da diplomatsku službu „očisti” od starih kadrova i na njihova mjesta dovede njima bliske ljude. Na sličan način reagovali su i tokom sukoba sa državama Informbiroa, kada su iz diplomatske službe eliminisani svi kadrovi za koje se vjerovalo da su „kolebljivi i nepouzdani”, odnosno svi oni koji nijesu bili na fonu zvanične državne politike. Osim političke podobnosti, koja je podrazumijevala članstvo u Partiji ili nekoj od masovnih organizacija, u izboru diplomata insistiralo se na poznavanju stranih jezika, uz nastojanje da se u diplomatiju primaju isključivo kadrovi sa završenim pravnim, ekonomskim ili filozofskim fakultetom. Već u ovom periodu uveden je i tzv. nacionalni ključ, koji je podrazumijevao ravnomjernu raspoređenost svih jugoslovenskih republika u diplomatskoj službi. Nizom mjera, do početka 1950-ih, kompletna diplomatska služba „očišćena” je od tzv. starih kadrova i nju su dominantno činili predstavnici novih, socijalističkih vlasti.

Socijalistička Jugoslavija naslijedila je značajnu diplomatsku mrežu od Kraljevine Jugoslavije, koja je imala diplomatske predstavnike u većini evropskih država i najznačajnijim diplomatskim centrima u Aziji i Americi. Diplomatija socijalističke Jugoslavije širila je diplomatsku mrežu u skladu sa osnovnim pravcima spoljne politike, prevashodno politikom nesvrstanosti, koja od 1960-ih zauzima centralno mjesto u jugoslovenskoj spoljnoj politici. To je uticalo i na intenzivno širenje diplomatske mreže u ovim državama, pretežno u Africi, Bliskom istoku, Jugoistočnoj Aziji i Latinskoj Americi. Početkom 1960-ih, Jugoslavija je održavala diplomatske odnose sa 85 država na svih pet kontinenata. Na nivou ambasadora, diplomatski odnosi održavani su sa 63 države. U 16 država Jugoslaviju su predstavljali poslanici, dok je u četiri države jugoslovenska država bila predstavljena preko generalnih, a u dvije preko počasnih konzulata. Osim diplomatskih predstavništava, Jugoslavija je širom svijeta imala i 20 generalnih i 10 počasnih konzulata. U tom periodu funkcionisale su i tri stalne misije: pri OUN u Njujorku i Ženevi, Stalna delegacija pri Organizaciji za Evropsku ekonomsku saradnju i razvoj u Parizu i Vojna misija pri Savezničkom kontrolnom savjetu u Berlinu.

Od 1943. do kraja 1991. na čelu diplomatske službe Jugoslavije nalazilo se 13 ministara/sekretara: Josip Smodlaka (30. novembra 1943 – 7. marta 1945), Ivan Šubašić (7. marta 1945 – 9. oktobra 1945), Josip Broz Tito – nakon ostavke Šubašića do izbora novog ministra obavljao je funkciju kao predsjednik Vlade (9. oktobra 1945 – 1. februara 1946), Stanoje Simić (1. februara 1946 – 31. avgusta 1948), Edvard Kardelj (31. avgusta 1948 – 14. januara 1953), Koča Popović (11. februara 1953 – 24. aprila 1965), Marko Nikezić (24. aprila 1965 – 26. decembra 1968), Mirko Tepavac (25. aprila 1969 – 12. novembra 1972), Miloš Minić (16. decembra 1972 – 15. maja 1978), Josip Vrhovec (15. maja 1978 – 15. maja 1982), Lazar Mojsov (15. maja 1982 – 15. maja 1984), Raif Dizdarević (15. maja 1984 – 11. decembra 1987) i Budimir Lončar (4. februara 1988 – 11. decembra 1991).