Park „13 jul” na Cetinju
Dječiji park u Podgorici
Park Petrovića u Podgorici
Univerzitetski park u Podgorici
Gradski parkovi, zelene površine s karakterističnim elementima i sadržajima, nastale kao potreba ljudi da se okupljaju i borave u lijepo uređenom i održavanom zelenom okruženju. U početku, oni su bili mjesta za šetnju, rekreaciju, odmor i igru, a vremenom počinju dobijati nove sadržaje i drugačije uloge, prvenstveno u edukaciji i promociji istorije, kulture i umjetnosti. Kada govorimo o Crnoj Gori, počeci hortikulturne aktivnosti se povezuju sa gajenjem egzota, koje su pomorci donosili sa svojih dalekih putovanja. Neki od tih primjeraka i danas krase privatne vrtove ili parkove formirane oko hotela, muzeja, dvoraca, škola ili manastira. Ipak, parkovsku floru ne čine isključivo egzotične vrste, već su i elementi prirodne vegetacije, uobičajen dio parkovskog biljnog fonda. Jednim od naših najstarijih parkovskih kompleksa smatra se Park Topolica u Baru, koji je smješten oko ljetnje rezidencije kralja → Nikole I Petrovića. Sukscesivno je podizan u periodu od 1885. do 1910. godine, a rađen je po uzoru na italijanske parkove tog vremena. Na drugom kraju naše obale, svega nekoliko godina kasnije (1888) episkop Gerasim Petranović zasniva parkovski kompleks Savinska Dubrava (Herceg Novi), specifičan po dominaciji elemenata prirodne vegetacije. Takođe, za taj period (1891) vežu se počeci formiranja parkova na Cetinju: Dvorskog parka (danas Njegošev park) kod dvorca Petrovića koji pripada francuskom tipu parkova i Varoškog parka (Park „13 jul”) sa formom engleskih parkova i slobodnim rasporedom biljnih elemenata. Krajem XIX i početkom XX vijeka započinje se formiranje Gradskog parka u Tivtu, parkova na Cetinju: Parka „13. jul” kod nekadašnjeg „Plavog dvorca” knjaza Danila, Parka u dvorištu Dječije bolnice, Parka hotela „Boka” u Herceg Novom, Parka zavičajnog muzeja u Herceg Novom, kompleksa zelenih površina Forte Mare i Citadela u Herceg Novom. Većina parkova u ostalim crnogorskim gradovima dobila je današnji oblik poslije Drugog svjetskog rata. Svi pomenuti objekti, zajedno sa parkom Petra Perunovića na Tunjevu (Nikšić) i parkom i kućom Olge Komnenović u Herceg Novom, upisani su u Centralni registar prirodnih dobara.
Lit.: Dušan Popović & Ante Sterniša, Flora i vegetacija hercegnovskog područja s posebnim osvrtom na parkovsko bilje, Herceg Novi, Skupština Opštine Herceg Novi i Turistički savez Boke Kotorske, 1971, str. 1–181. Emilija Vukićević & Mihailo Vučković, Dendroflora Cetinja, Zbornik radova sa Simpozijuma povodom 100-godišnjice prve jugoslovenske dendrologije Josifa Pančića, Naučni skupovi SANU, Knjiga 1, Beograd, 1974, str. 111–124. Dušan Popović, Savinska Dubrava kao prirodni resurs Herceg Novog, Boka, 10 (2), Herceg Novi, 1979, str. 309–322. Daniel Vincek & Vukić Pulević, Botanički vrtovi i istorijski parkovi u Crnoj Gori, Hortus – Bot. Vrt, 3 (5), Skopje, 1987, str. 9–16. Željka Čurović, Danijela Stešević, Milić Čurović & Velibor Spalević, Autohtona dendroflora parkova Podgorice, Natura Montenegrina, 2, Podgorica, 2003, str. 19–40. Halil Markišić & Nako Duraković, Dekorativno drveće i grmlje Rožaja, Rožajski zbornik, 15, Rožaje, 2011, str. 11–38. Marko Krstović & Marija Nikolić, Veliki gradski park u Tivtu – zaboravljena ljepota, Tivat, NVO Evropski dom Tivat, 2012, str. 1–2.
Izv.: Lista zaštićenih područja u Crnoj Gori, http://www.prirodainfo.me… Stešević