Vinova loza u kulturnom pejzažu, sastavni dio prirodne fizionomije pejzaža, koji je čovjek tokom svog civilizacijskog razvoja izmijenio. Do sredine XIX vijeka kulturni pejzaž ima ujednačen razvoj, koji je, usljed tehnoloških ograničenja i upotrebe prirodnih materijala, bio u sadejstvu sa prirodnim okruženjem, stvarajući pejzažne slike izuzetnih vrijednosti. Tehnološki napredak i nagli rast naseljenosti uslovili su dinamične transformacije prirodnog pejzaža tokom XX i XXI vijeka. Upravo iz tog razloga, tokom proteklih decenija, diskurs zaštite graditeljske baštine u fokus stavlja integralnu zaštitu kulturnog pejzaža. Cilj je da se spriječi nestajanje ove složene i delikatne civilizacijske tekovine, obezbijedi očuvanje kroz adekvatne smjernice, te, shodno novim potrebama, osigura njegova optimalna održiva transformacija. U kontekstu graditeljske baštine, kulturni pejzaž, pored prirodnog konteksta, urbanih i ruralnih cjelina, podrazumijeva sva kultivisana i obradiva zemljišta, čitavu istorijsku infrastrukturu, puteve, izvore pitke vode i sl., koji sa pejzažom čine neraskidivu prirodnu i kulturno-istorijsku cjelinu. Posebno mjesto u kulturnom pejzažu zauzimaju istorijska obradiva imanja, i to prvenstveno u područjima u kojima je, usljed specifičnog terena, količina obradivog zemljišta oskudna. Na taj način stvorene su specifične, jedinstvene i prepoznatljive pejzažne kategorije. U crnogorskom podneblju, prvenstveno u priobalnom pojasu Boke Kotorske i Paštrovića, teren je strm, a erozija česta pojava. Usljed takvih prirodnih uslova, obradivo tlo opstajalo je zidanjem kaskadnih suvozidnih međa, koje su, preoblikujući teren, definisale terasaste obradive površine – dolce. Na taj način čovjek je dopunjavao prirodu, stvarajući izuzetno složene prostorne strukture. Ključna uloga suvozida ogleda se u sprečavanju pojave klizišta, erozije tla, poplava, lavina. Vještina zidanja suvozida odnosi se na čitav set znanja neophodnih da bi se kamen odabrao, oblikovao i postavio u složeni graditeljski sistem, bez upotrebe bilo kakvog drugog pomoćnog građevinskog materijala, osim ponekad zemlje. Takve strukture svjedoče o metodama i praksama koje ljudi koriste milenijumima, optimizujući često veoma oskudne prirodne resurse. Transformacija malog prostora u ambijent s agrarnim i privrednim potencijalom učinila je da se ovakvo zemljište smatra neprocjenjivim, te se koristilo za gajenje najvrednijih kultura – prvenstveno vinove loze i maslina. Pejzažne slike nastale sadejstvom prirodnog, zatim čovjekovom rukom redefinisanog, a potom i kultivisanog konteksta od ključnog su značaja za razumijevanje i definisanje duha mjesta ovako oformljenog kulturnog pejzaža. Budući da je kamen jedini materijal od kojeg su ove strukture nastajale, novonastale cjeline organski srastaju s ambijentom. Ukoliko se kameni suvozidi i dolci posmatraju kao frakturisanje pejzaža, onda se njihova kultivacija agrarnim vrstama kao što je vinova loza može smatrati teksturisanjem pejzaža. Način sadnje vinove loze u dugim redovima špalira nosi snažan vizuelni pečat u prostoru, koji, kao repetativan element u pejzažu, stvara izražajnu teksturalnost. Sadejstvo frakture i teksture stvara ekspresivne slike prostora, koje posredstvom vizuelne percepcije privlače našu pažnju i podstiču želju za posjetom. Nekadašnji istorijski izgled kulturnog pejzaža, u kojem je vinova loza igrala ključnu ulogu na prostoru Crnogorskog primorja, a posebno Boke Kotorske, teško je uočljiv. Ruralni prostori sa terasastim imanjima – dolcima – napuštani su, kao posljedica gubitka interesovanja i ekonomske isplativosti obrade zemlje, tokom kraja XIX i čitavog XX vijeka. Nekada obradiva imanja su zbog samonikle divlje vegetacije izgubila svoju nekadašnju izuzetnu ambijentalnu vrijednost. U ovakvom stanju, taj pejzaž je lako žrtvovan, budući da se njegova istinska vrijednost ne može uočiti iako ne znači da ne postoji. Ako se kulturni pejzaž posmatra kao baština koja može inicirati jedan novi razvoj, posmatran kroz prizmu aktuelnih ulaganja u revitalizaciju, od ključnog je značaja poznavanje istorijata kultivacije crnogorskog pejzaža. Zato je neophodno identifikovati i mapirati sve lokacije na kojima su se ovakve poljoprivredne pejzažne strukture nalazile. U tom smislu, istorijski izvori u koje spadaju katastri i zemljišne knjige, kao što je Katastar Franca I, osnovan 1817, a dopunjavan do 1912 (zona istorijske Boke Kotorske), zatim i brojni katastri Mletačke republike (XVII i XVIII vijek) za područja Herceg Novog i Risna, te brojni pojedinačni katastri plemićkih porodica na tlu Boke Kotorske, neprocjenjiv su izvor informacija. Kao rezultat primjene novog jedinstvenog sistema oporezivanja prihoda od poljoprivrede, 1817. je na prostoru tadašnjeg Austrijskog carstva uspostavljen katastar, odnosno inventar svih poreskih obveznika i njihove imovine. Katastar Franca I (nazvan po Francu Jozefu Karlu – caru Austrije) sastojao se od grafičkog i tekstualnog dijela. Tekstualni dio je sadržao više cjelina: abecedni popis vlasnika zemljišta i zgrada, upis vlasništva na zemlji (Protocollo delle particelle dei terreni), upis vlasništva na zgradama (Protocollo delle particele degli edifizi) i listu poreske procjene (Operato dell’estimo censuario). Za prostor Crne Gore bile su obuhvaćene teritorije današnjih opština Herceg Novi, Kotor, Tivat i Budva, tada u sklopu okruga Kotor. Ovaj odjeljak nalazi se u sklopu katastarskog premjera Dalmacije, koji je izrađen u periodu 1824–1838. godine. Premjer teritorije Herceg Novog i zapadnog dijela Luštice sproveden je tokom 1837, dok je na teritoriji istočne Luštice, Tivta, Kotora, Risna, Grblja, Budve i Paštrovića realizovan tokom 1838. godine. Podaci o kultivaciji, odnosno poljoprivrednoj kulturi na posmatranoj katastarskoj parceli predstavljaju važne podatke, koji se crpe iz katastarskog premjera i tekstualnog dijela. U obradivo tlo ubrajale su se oranice, maslinjaci, vinogradi, zatim mješoviti vinogradi sa maslinama i vrtovi. Na pozicijama na kojima je zemljište prikazano blijedocrvenom bojom, sa stilizovanim prikazom vinove loze na britki unutar definisanih parcela, sa sigurnošću se mogu očekivati tragovi arhitektonske obrade imanja u vidu terasastih dolaca sa suvozidnim međama. U cilju zaštite ovog, nekada kultivisanog i plodonosnog zemljišta, u dokumentima „Studija zaštite kulturnih dobara opštine Herceg Novi” i „Studija zaštite kulturnih dobara opštine Kotor” (jedine usvojene studije zaštite na tlu Crne Gore) ove zone zasnovane su na analizi istorijskih katastara, mapirane su i obrađene na poseban način. Pomenuti dokumenti predstavljaju polaznu osnovu za buduću zaštitu i reafirmaciju vinogradarske kulture. Terasasta obradiva imanja – dolci, definisani suvozidima, dio su nematerijalne Svjetske baštine (UNESCO), od 2018. godine. Ovo nematerijalno nasljeđe baštine Grčka, Kipar, Hrvatska, Italija, Slovenija, Francuska, Španija i Švajcarska, dok Crna Gora, iako bogata izuzetnim primjerima terasastih imanja, nije dio ovog velikog sistema zaštite. Od izuzetne je važnosti da se Crna Gora priključi zemljama koje prepoznaju značaj obnove i očuvanja istorijskih imanja i starih zidarskih tehnika, koje obezbjeđuju opstanak ovog vrijednog poljoprivrednog zemljišta, te njihovu rekultivaciju vinovom lozom i maslinama u cilju očuvanja istorijskog kulturnog pejzaža.